Altijd vragen blijven stellen. Dat is een van de uitgangspunten van de onderzoekers van CARADT, het kenniscentrum voor Art, Design & Technology binnen Avans Hogeschool. Manager Wouter Meys: “We willen niet als een dolle achter innovatie aanrennen en over 10 jaar denken ‘tja, was dat nou wel zo’n goed plan?’”
‘Wicked problems’ zijn het: de opkomst van AI, het veranderende klimaat, sociaal onrecht. Complexe vraagstukken waarvoor we als samenleving vaak kijken naar ‘engineers’ om ze door middel van technologische innovatie op te lossen. Maar dat is veel te smal, vindt Wouter. Te eendimensionaal.
“Problemen oplossen is meer dan alleen aan knoppen draaien”, stelt de manager van kenniscentrum CARADT. “Technologische innovatie is niet per se vooruitgang. Methodes en benaderingen uit kunst en design kunnen helpen om genuanceerder naar een probleem te kijken. Om een nieuw perspectief te scheppen. Creativiteit en kritische verbeelding zijn sleutelelementen om verder te komen.”
Spiegel voorhouden
Hij noemt kunstmatige intelligentie als voorbeeld. “Creativiteit is de motor van de razendsnelle ontwikkeling van AI. Het levert fantastische resultaten op; volgens sommigen kunnen we er wereldproblemen mee oplossen. Tegelijkertijd moeten we ook kijken naar de ethische vragen die AI oproept. Onszelf een spiegel voorhouden waarin we die vraagtekens kritisch verbeeld zien. Dat is iets dat kunst en design van nature doen.”
CARADT zet kunst, design en technologie in om mogelijkheden te verkennen voor een duurzame toekomst. 3 lectoraten voeren praktijkgericht onderzoek uit, waarbij ze gebruikmaken van onderzoeksmethodes uit academische velden: kunst- en designonderzoek bijvoorbeeld, maar ook filosofie, sociologie en technologisch onderzoek. Ze doen dat veelal in samenwerking met de andere Centres of Expertise (CoE’s) van Avans, die elk hun eigen onderzoeksdomein hebben.
Wouter: “Hen hebben we nodig om specifieke kennis aan te dragen over onderwerpen op hún onderzoeksgebied. Ik zie CARADT als een soort humuslaag boven op die andere domeinen. Samen met de andere onderzoekseenheden kunnen we vernieuwend en relevant onderzoek doen en een nieuw perspectief scheppen. Zodat de bomen die daaruit groeien meer vertakkingen krijgen. Groener en vruchtbaarder worden. Het resultaat: praktijken, methodes, tools en theorieën die anderen kunnen gebruiken voor hun onderzoek. Op basis van creativiteit en kritische verbeelding. Want die maken de kans veel groter dat maatschappelijke transities ook écht slagen.”
Kritisch blijven
Met zijn onderzoek vernieuwt CARADT tegelijkertijd het kunst- en designonderwijs van Avans. Wouter: “Onze onderzoekers leveren een bijdrage aan bachelor-, master- én professional doctorate-programma’s. We zijn momenteel het enige kenniscentrum dat dat doet in onze organisatie.”
Hij laat kort zijn licht schijnen over de 3 lectoraten van CARADT: “Bij Situated Art, Design and Technology van lector Michel van Dartel draait het om het situeren van de productie en presentatie van kunst en design in leefomgevingen. Dus niet in de ‘white cube’ van een museum. In een van de projecten van dat lectoraat proberen onderzoekers uit te vinden welke tools gemeenschappen kunnen helpen die samen energie willen opwekken, zogenaamde energy communities.
Het lectoraat Cultural and Creative Industries, onder leiding van lector Sebastian Olma (foto onder), onderzoekt de creatieve industrie. “Hoe die is opgebouwd, wat haar bestaansrecht is en waarom ze van belang is”, legt Wouter uit. Het project Collective Innovation for the Biobased Transition, richt zich bijvoorbeeld op het ontwikkelen van een blauwdruk om ‘collective innovation’ te bevorderen. Dit betekent dat onderzoekers verbeeldingskracht en diverse perspectieven inzetten om innovatie te stimuleren. Hierbij wordt expliciet rekening gehouden met de verschillende belanghebbenden binnen een gemeenschap, met als doel een duurzamere, biobased toekomst te realiseren.”
Wouter vervolgt: "Het lectoraat Regenerative Art and Design van lector Delfina Fantini van Ditmar richt zich op de vraag hoe kunst- en ontwerponderzoekspraktijken een systemische benadering kunnen omarmen om ecosystemen te herstellen. Wouter: “Het gebruik van biomaterialen die van ver worden geïmporteerd of waarvan de winning ecosystemen kan uitputten, is bijvoorbeeld onvoldoende. We streven daarom naar lokaal gewonnen materialen die actief bijdragen aan een ecologisch gezonde omgeving.”
“Daarnaast kijken we hoe kunst- en ontwerpeducatie kan helpen bij de ontwikkeling van deze regeneratieve praktijken. Bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe lokale projecten voordelen kunnen opleveren voor gemeenschappen en het landschap om hen heen. Zo verkennen we samen met kunstenaars, onderzoekers en het onderwijs manieren om een regeneratieve toekomst vorm te geven. We zoeken naar nieuwe oplossingen voor deze complexe uitdaging. Hiermee herdefiniëren we kunst en design als katalysatoren voor ecologische overwegingen en systemische transformaties.”
Boegbeeld en trekker
De onderzoekers van CARADT dagen, in hun eigen woorden, de ‘natuurlijke orde der dingen’ uit. “Het begint met het altijd blijven stellen van vragen”, legt Wouter uit. “Hoe zit iets in elkaar? Waarom is de creatieve industrie zichzelf zo gaan noemen? Waarom ontwikkelt AI zich zoals het zich ontwikkelt? Je kunt denken: ‘dingen gaan zoals ze gaan’, maar daar nemen wij geen genoegen mee. We reflecteren kritisch op die ‘natuurlijke orde’.”
Wat dat betreft past CARADT uitstekend in de tijdsgeest. Kritisch reflecteren en andere methodes uit kunst- en designonderzoek worden steeds belangrijker in de – creatieve – onderzoekswereld. “Als CARADT zijn we boegbeeld en trekker van de Nationale Wetenschapsagenda Route Kunst. Ook komen er steeds meer mogelijkheden voor kunstonderzoek”, vertelt Wouter. “Daarnaast is er de KEM Agenda, de kennis- en innovatie-agenda voor de creatieve industrie. Die bevat sinds kort ‘artistieke methoden’ als essentiële vaardigheden voor professionals die bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen.”
Voor hemzelf was die kracht van kunst op het gebied van onderzoek nog redelijk nieuw toen hij ruim 2 jaar geleden startte als manager van CARADT. “Ik ben opgeleid als elektrotechnisch ingenieur en informatiewetenschapper. Ik vind het zo mooi dat ik in deze functie met onderzoekers van CARADT mag werken, die de passie voor kunst en kunstonderzoek écht belichamen.”
Nieuwe perspectieven
Typerend voor de afgelopen jaren is volgens Wouter het begrip ‘transitie’. “Dat geldt voor Avans, dat zich omvormt tot kennisinstelling. En in bredere zin natuurlijk voor de maatschappij. Ik hoorde pas iemand zeggen: ‘Transitie kan leiden tot chaos, maar een samenleving ook voortstuwen naar nieuwe perspectieven.’ Dat laatste is waar het bij CARADT om draait. Dat willen we uitdragen en uitbouwen, binnen en buiten de muren van Avans. Door een open ruimte te bieden om onze kennis te delen en samen te werken. Met externe partners én het grote publiek.”
Dat laatste is belangrijk volgens Wouter, want het vertrouwen in de wetenschap daalt. “Het is een van onze taken om dat te herstellen door het gesprek aan te gaan. En andere perspectieven te tonen. Ik zeg altijd: ‘We doen onze ogen dicht en kijken vooruit’. Want dat is creativiteit, die gaat samen met verbeelding. En tegelijkertijd blijven we kritisch door vragen te stellen. Zodat we niet zomaar achter innovatie aanrennen en over 10 jaar denken ‘tja, was dat nou wel zo’n goed plan?’”
Bijzondere werkplek
Zijn bijzondere werkplek is daarbij van grote waarde, vindt Wouter. “Het is een unieke combinatie op een hogeschool: een kunst- en designopleiding met een rijke geschiedenis én een onderzoekscentrum op het gebied van kunst, design en technologie. Wat er ook gebeurt, dat moeten we koesteren.”