‘We houden onszelf voor de gek als we het alleen over klimaat hebben’
De inspiratiedag Klimaatweek bij Avans Hogeschool in Breda is donderdag 6 november nauwelijks begonnen of Avanslector Godelieve Spaas gooit de knuppel in het hoenderhok. “We draaien ons een rad voor de ogen als we het alleen over klimaat hebben”, stelt ze in haar openingslezing. Want, zo betoogt ze, we komen als maatschappij alleen dichter bij een oplossing als we het daarbij ook hebben over armoede, biodiversiteit en uitsluiting. “En we moeten zelf ook iets doen, we kunnen niet tegen de overheid zeggen: red ons!”
In OpenX op de Avans-campus in Breda weet de lector Economie als Gemeengoed een welwillend publiek voor zich. 20 klimaatburgemeesters uit de verschillende Brabantse gemeenten, 10 studenten van verschillende studierichtingen en een aantal beleidsmakers en bestuurders zijn uitgenodigd door organisator provincie Noord-Brabant en Avans. Ook bestuursvoorzitter Marjan Hammersma van Avans is erbij.
Rode knoop
Godelieve blijkt haar publiek te raken en aan te zetten tot anders denken. Dat begint al met haar antwoord op de vraag van de dagvoorzitter, klimaatburgemeester Ludo Ansems, wat ze had meegenomen. “Een rode knoop, gekocht bij de Action voor 3 cent. In de verf die daarvoor is gebruikt zit leven van 20 tot 30 miljoen jaar oud, in de vorm van plankton en kleine vissen. Voor de kleur is het bloed van duizenden bladluizen gebruikt. Het hout is afkomstig van berkenbomen. Deze knoop heb ik altijd bij om me te herinneren aan hoe ons economische systeem werkt.”
Bij het tegengaan van klimaatverandering moet niet de economie het uitgangspunt zijn, betoogt ze. “De rechtvaardigheid van al het leven en de aarde is de rode draad”, geeft ze aan, het grotere geheel dus. Of anders gezegd, het streven naar klimaatrechtvaardigheid. Daarbij zijn triviale veranderingen cruciaal.
Over hoe je veranderingen voor elkaar kunt krijgen, heeft Godelieve 3 praktische tips: Val uit je rol, Werk samen en Staying with the trouble (vrij vertaald: blijf lastig).
Vast in rollen
De eerste, Val uit je rol, licht ze toe aan de hand van een toneelstuk over de Zaak Shell, over de rechtszaak van Urgenda en 18.000 burgers tegen Shell. Daarin vertellen de verschillende hoofdrolspelers vanuit hun positie hun verhaal. De directeur van Shell, de ambtenaar, de burger en een jongere, als vertegenwoordiger van de toekomstige generatie.
“Dat maakte duidelijk dat als iedereen in zijn rol blijft zitten, er niks verandert. Het gaat erom dat je niet een rol bent, maar een mens. Dit voorbeeld maakt duidelijk hoe de nadruk op economie als oplossing van de grote vraagstukken te beperkt is en ons in de onmacht houdt. Gelukkig is het leven is een woekering van levensvormen en kunnen we dus op veel meer manieren bijdragen aan klimaatrechtvaardigheid.”
Samen iets doen, haar tweede tip, illustreert ze met het verhaal van een vrouw die in een parkeergarage leeft omdat ze met haar slechtbetaalde baan geen woning kan huren. “Schrijf op waarom je haar niet kan helpen”, vroeg ze eerder aan betrokkenen. Argumenten te over, bleek. Maar daarna kwam de vrouw in kwestie in de zaal. “En dat was lastig, want nu ging het niet meer om een geval, maar om een mens. Toch bleek ieder apart nog steeds weinig te kunnen doen. Toen ze de vraag stelde wat je zou kunnen doen als je samen zou werken met anderen in de zaal, kwamen de oplossingen ineens wel binnen handbereik.”
Onmogelijke vragen
Staying with the trouble. De derde tip om veranderingen in gang te zetten: “Stel onmogelijke vragen, stel het onvoorstelbare voor. Zoals het voorbeeld van het avocadobedrijf, waarbij de eigenaar zich met zijn pensioen in zicht afvroeg of het bedrijf nog wel bestaansrecht had. Want hoe duurzaam is het om fruit en groente van over de hele wereld naar het westen te vliegen, wetende dat het daar in erbarmelijke omstandigheden wordt gekweekt tegen de laagst mogelijke prijs?”
“Kunnen we binnen de bestaande systemen alle problemen oplossen?” vraagt Godelieve zich af. “Of moeten we durven twijfelen aan de vanzelfsprekendheid dat winstmaximalisatie en voortdurende groei het succes van bedrijven bepalen? Dat wetenschap altijd neutraal is en observeert wat is?” Daarom ondertekende ze ook een manifest waarin ze als wetenschapper aangeeft nooit meer de makkelijke weg te kiezen. “Ik heb beloofd nooit meer te zwijgen, gewoonweg omdat het schuurt met de bestaande systemen. Dat ongemak ga ik niet meer vermijden.”
Worsteling
In de paneldiscussie die gedeputeerde Bas Maes (Klimaat en Energie), de Bredase wethouder Peter Bakker (Klimaat en Energie) en wethouder Bennie Blom (Moerdijk, Duurzaamheid) daarna voeren met de zaal blijkt de worsteling die de aanwezigen ervaren om verandering teweeg te brengen.
Zoals de initiatiefneemster van Free Fashion, die zich afvraagt wat de provincie en gemeenten kunnen doen om het probleem van de vervuilende kledingindustrie tussen de oren te krijgen. “Want er is genoeg kleding voor de generaties na ons. Veel kleding wordt maar 7 keer gedragen.” Vandaar het initiatief om kleding door te geven: Free Fashion.
Bennie Blom heeft niet het antwoord waardoor Free Fashion meteen de wereld verovert. Hij ziet wel een praktisch haakje. “Ik heb ook armoede in mijn portefeuille, kledingbanken zouden hierbij kunnen helpen.” En gedeputeerde Bas Maes stelt dat de provincie het initiatief een podium geeft tijdens de Nationale Klimaatweek, onder meer door 4 rekken te adopteren. “Maar een van mijn voorwaarden voor onze activiteiten rondom de klimaatweek was ook dat het niet moet blijven bij een warmetruiendag of kledingruilbeurs voor onze ambtenaren. Ik wil juist dat de klimaatweek ook de muren van het provinciehuis doorbreekt en een breder bereik heeft.”
Peter Bakker reageert: “Als wethouder probeer ik de vraagstukken terug te brengen tot wat mensen zelf kunnen doen. Iedereen is klimaatburger. Ik wil voorkomen dat we niets doen omdat alles met elkaar te maken heeft en we alle problemen aan elkaar knopen. Want dan gebeurt er niets.” Of, zoals hij het uit de ambtelijke wandelgangen vertaalt: “Maak het breed en er gebeurt geen reet.”
Vast in het systeem
Maar toch, klinkt het uit de zaal van een van de klimaatburgemeesters: “We zitten nog steeds in het systeem vast, waarachter jullie je verschuilen. Ik mis het gevoel dat het echt om de toekomst gaat van de generaties na ons.” Godelieve, die inmiddels als toehoorder in de zaal zit, vult aan: “Ik herken dat. Als klimaatburgemeester ben je een beetje recalcitrant. Je hoopt dat het gevestigde systeem blij is met je inbreng. Dat is niet altijd zo. Zoek daarom als klimaatburgemeesters ook steun bij elkaar, leer van elkaar.” En, richting de bestuurders in het panel: “Kijk wat je wel kunt doen wat binnen jouw macht ligt, hou daarbij rekening met de relatie met de mensen tegenover je.”
Even later zegt Maes: “Ik denk dat ik ook namens Bennie en Peter spreek dat wij de politiek in zijn gegaan om het systeem te veranderen, niet omdat we vinden dat alles al goed gaat zoals het gaat. Maar laten we ook de dingen vieren die we wel bereiken, binnen het systeem dat er is.”
Wil is er
En de wil om stappen te zetten is er, ervaart de gedeputeerde. “Ik merk dat bedrijven willen bijdragen aan de duurzaamheidsdoelen. We liggen als provincie zelf nog steeds op koers om onze doelen voor 2030 te halen als het gaat om het opwekken van duurzame energie, al wordt het wel spannend. Er is sinds 2019 veel veranderd, zoals de netcongestie. Dat stelt ons als provincie voor uitdagingen, bijvoorbeeld bij de aanleg van windmolens.”
Bij klimaat en energie gaat het om de lange termijn, onderstreept Maes. Kritiek op de politiek is vaak dat de blik niet verder gaat dan 4 jaar. Wat dat betreft, is het fijn dat de provincie net wat meer op afstand staat van de inwoners, aldus de gedeputeerde. “Daardoor kunnen we iets makkelijker vasthouden aan de langetermijndoelen.”
Aanmodderen is goed
Het voelt, zo stelt Godelieve eerder op de ochtend, voor inwoners en de aanwezige klimaatburgemeesters allemaal misschien als aanmodderen. “Maar je bent een deel van het geheel. Wat jij doet, draagt bij. Hoe klein het ook is. En heb waardering voor wat goed gaat.”
Wat Avans daar aan kan doen? “Wij zijn een kennisinstelling, we vergaren en we delen kennis, ook buiten Avans”, onderstreept de lector. Ook daarin zoekt de hogeschool de samenwerking. “Misschien kunnen we als lectoren een loket voor klimaatburgemeesters starten, waar ze kunnen aankloppen voor samenwerkingen in de keuzemodules die we nu aan het ontwikkelen zijn met het onderwijs. Daar kunnen we als lectoren en als Centres of Expertise voor praktijkgericht onderzoek een rol in spelen.”
Lees ook het gesprek met Bas Maes, voorafgaand aan de bijeenkomst