Binnen de Rijksoverheid blijkt dat er op verschillende plaatsen nog altijd onvoldoende ruimte is voor het leveren van loyale tegenspraak. Bestuurders en leidinggevenden binnen publieke organisaties zijn aan zet om dat te verbeteren. Daarnaast ligt er een verantwoordelijkheid bij de ambtelijke medewerkers zelf. Dat zijn enkele conclusies uit het onderzoek ‘Ruimte voor tegenspraak’ van het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool.
De in het onderzoek bevraagde ambtenaren geven aan dat er belemmerende omstandigheden voor loyale tegenspraak zijn binnen de Rijksoverheid. Ze constateren een cultuur die de ruimte daarvoor bemoeilijkt. Leidinggevenden houden die cultuur in stand en dragen er zelfs aan bij. Ambtenaren ervaren een ontmoedigingscultuur en impliciete druk om ‘sensitief’ te zijn, wat grofweg wil zeggen dat hen gevraagd wordt loyale tegenspraak achterwege te laten. Omdat bestaande structuren, zoals integriteitsbeleid, als afdoende worden beschouwd, lijken de uitdagingen grotendeels cultureel van aard.
Het goede voorbeeld
De aanbevelingen in het onderzoek richten zich op 4 verschillende typen betrokkenen. Zo dienen bestuurders van publieke organisaties het goede voorbeeld te geven: ze moeten het (mee)praten over loyale tegenspraak niet-vrijblijvend op de agenda zetten en houden. Leidinggevenden dienen actief ruimte te maken voor loyale tegenspraak door het belang van dit onderwerp openlijk te bespreken, ongemakkelijke zaken ter tafel te brengen en daarmee het gesprek hierover te normaliseren.
De ambtelijke medewerkers in het onderzoek zien daarnaast ook een rol voor henzelf en hun directe collega’s. Zij vinden dat ze zelf aan de eigen leidinggevende en binnen het eigen team, de afdeling of werkomgeving meer aandacht kunnen vragen voor (ruimte voor) loyale tegenspraak. Dat vereist onder meer lef en doorzettingsvermogen. En ook hier is voorbeeldgedrag belangrijk, zodat collega’s ook gemotiveerd zijn om zich in te zetten voor dit thema.
Enquête en analyse
Het onderzoek bestond uit een enquête onder 34 rijksambtenaren die met de projectorganisatie Loyale Tegenspraak – een organisatie die onderzoekt hoe loyale tegenspraak makkelijker geuit en beter gehoord kan worden – in aanraking zijn gekomen. Daarnaast is een analyse gemaakt van gespreksverslagen van 78 ambtenaren die een persoonlijke ervaring hebben gehad met loyale tegenspraak binnen hun ministerie of (uitvoerings)organisatie, of vanwege hun functie of werkzaamheden interesse hebben getoond in het onderwerp. De resultaten zijn vergeleken met een deel van de doelgroep uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022 (777 respondenten).
Lees het rapport
Het onderzoek is uitgevoerd door het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool, onder leiding van dr. Thom Snaphaan, dr. Julien van Ostaaijen en drs. Liesbeth Collignon.