Ik bepaal zelf wel wat ik lees en kijk. Ja toch? Niet dus. Want het huidige internet is net Wie is de Mol: niets is wat het lijkt, aldus Avansdocent Marcel Kesselring in Brabants Dagblad.
Algoritmes bepalen wat je ziet, waardoor de online wereld in gepolariseerde groepen van gelijkgestemden verdeeld wordt, met maatschappelijke onrust tot gevolg. “Een algoritme is een hamer, bedoeld om te bouwen, maar in verkeerde handen is het een wapen”, waarschuwt Avans-docent Marcel Kesselring voor de manier waarop bedrijven als Facebook en Google algoritmes inzetten.
“Het doel van een algoritme is een probleem oplossen, met een duidelijk resultaat.”
Om te kunnen begrijpen waar het misgaat, is het allereerst handig om te weten hoe een algoritme werkt en wat het is. Als je op Wikipedia naar de definitie kijkt, dan kom je op een treffende omschrijving: “Het doel van een algoritme is een probleem oplossen, met een duidelijk resultaat.” Op internet is dat het snel vinden van de informatie door suggesties te leveren op basis van eerdere zoektermen of zelfs op basis van eerder vertoond gedrag.
Op sociale media en marketinggebied leidt dat tot een reeks van automatische aanbevelingen: je hebt eerder dit bezocht of gekocht, dus je zult dat ook wel leuk vinden. Je online omgeving wordt letterlijk gefilterd naar een omgeving die bij je past. Dat lijkt heel aantrekkelijk en makkelijk.
De digitale filterbubbel
Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk. Als ik inlog op Netflix dan krijg ik op basis van mijn eerdere kijkgedrag suggesties voor andere series en films, waarbij de kans dat ik het leuk kan vinden zelfs uitgedrukt is in percentages. Het gevolg? Ik zie meer van hetzelfde: de filterbubbel. Log ik in onder het account van mijn huisgenoten, dan word ik wel weer verrast met andere suggesties.
Waar je filterbubbel bij Netflix misschien vooral irriteert, is het gevolg in een nieuws- en informatieomgeving groter. Bij Netflix kan ik relatief eenvoudig uit mijn eigen bubbel stappen en is die relatief onschuldig, bij Facebook onderga je gedwongen het algoritmefilter.
Technologische bedrijven manipuleren de digitale burger in een richting waarin je steeds bevestiging krijgt van wat je al weet of denkt te weten, zodat je langer op hun platform blijft en zij geld verdienen met advertenties of producten. Op sociale media raak je door de algoritmes omgeven door mensen die hetzelfde vinden als jij, met polarisatie tot gevolg. In plaats van verbinding en debat ontstaat wij-zij-denken.
Hierdoor ontstaat een kloof tussen een overgepolariseerde digitale schijnwereld en de werkelijke wereld vol nuances. Een kloof die gedicht moet worden, juist om te voorkomen dat de digitale schijnwereld werkelijkheid wordt. Dat realiseren ook CDA en D66 zich, deze twee partijen dienden in de laatste week van oktober een motie in voor grondig onderzoek naar de maatschappelijke impact van algoritmes.
De door algoritmes voorgeschotelde informatie wordt een groter probleem als je als consument onvoldoende kunt beoordelen wat waar is of niet. In tegenstelling tot wat gedacht wordt, zijn het niet vooral jongeren die daar problemen mee hebben. Amerikaans onderzoek in 2019 toonde al aan dan ouderen, die niet met sociale media zijn opgegroeid vatbaar zijn voor algoritmen. Republikeinen ouder dan 65 jaar bleken zelfs zeven keer meer kans te hebben om desinformatie te delen dan elke andere burger jonger dan dertig jaar.
Jongeren kunnen daarom een belangrijke rol spelen in het ontsnappen aan de digitale filterbubbel. Ja, ook zij laten zich soms meeslepen in hun virtuele wereld, maar meer dan we ons realiseren, zijn zij zich bewust van de werking van de digitale wereld.
Al zo’n tien jaar zijn lessen in mediawijsheid op veel scholen onderdeel van het lesprogramma. Dat betekent dat een hele generatie twintigers zich meer dan gemiddeld bewust is van de werking van social media. Vanaf 2021 is Digitale Geletterdheid zelfs een verplicht onderdeel van het curriculum voor basis- en voortgezet onderwijs. Oudere generaties - ouder dan generatie Z - kunnen hun voordeel doen met de kennis van de jongeren. Betrek jongeren bij het zoeken naar een oplossing.
Omgaan met de negatieve effecten van algoritmes
Het verspreiden van desinformatie, polarisatie en een eenzijdig wereldbeeld. Het zijn voorbeelden van negatieve effecten van algoritmes. Hoe kun je daar als maatschappij mee omgaan? Het is een open deur, toch trap ik hem even in: verbeter de wereld, begin bij jezelf. Wees je bewust van wat er gebeurt als je op Facebook, Youtube en Google aan het klikken bent en de zoeksuggesties en aanbevelingen volgt. Maar zoek ook in de echte wereld de verbinding, ga in gesprek met anderen, maar dan echt. Wees nieuwsgierig naar de ander.
Op die manier komen we weer bij waarvoor de hamer eigenlijk is bedoeld: om te bouwen, niet om als wapen te gebruiken. Behalve dan misschien om de door Arjen Lubach zo mooi geformuleerde fabeltjesfuik aan diggelen te slaan.
Dit opiniestuk van Avansdocent Marcel Kesselring verscheen 17 november in het Brabants Dagblad. Kesselring is docent aan Avans Hogeschool en kwartiermaker van het Urban Living Lab in Breda. Hij schreef eerder het essay ‘Wordt fake de nieuwe werkelijkheid?’