Het vertrouwen in de politiek en democratie staat onder druk. Welke rol speelt het stemsysteem daarin? En in hoeverre heeft ontwerp hier invloed op? Dat is wat ontwerper en onderzoeker Tara Karpinski onderzoekt binnen haar Professional Doctorate (PD). “Ik denk dat design ons kan helpen om kritisch te kijken naar ontwikkelingen in democratische processen.”
Tara’s PD-onderzoek (in dit artikel lees je wat een PD precies is) heet Design for Collective Decision-Making. Ze legt uit: “Ik onderzoek de rol van interface-ontwerp in het vormgeven van democratie. Hoe speelt ontwerp een rol in de manier waarop we samen beslissingen nemen?”
Ontwerp beïnvloedt democratisch proces
Vanuit het lectoraat Situated Art, Design and Technology van expertisecentrum CARADT onderzoekt Tara hoe ontwerpers worden gebriefd om steminterfaces te ontwerpen. Ze ziet dat ontwerp niet alleen het stemgedrag beïnvloedt, maar ook welke ruimte mensen ervaren om hun mening te uiten. “Ontwerpers moeten een briefing van een beleidsmaker vertalen, en de vraag is hoeveel macht ontwerpers hebben en hoe zij die macht uitoefenen.” Die vraag vindt ze zowel intrigerend als zorgwekkend: ontwerpers opereren vaak achter de schermen, terwijl hun keuzes bepalend zijn voor wat mensen kunnen doen binnen een systeem.
Haar interesse in besluitvorming komt voort uit haar eigen werkpraktijk. Tara maakt deel uit van ontwerperscollectief Pink Pony Express en werkte tijdens haar onderzoeksjaren aan de Hogeschool van Amsterdam vaak in community’s, zoals de Community Land Trust H-buurt. “Vaak zag ik hetzelfde patroon: na een collectief besluit bleef er iets wringen. Iedereen dacht achteraf: ‘Ik voel me hier niet helemaal comfortabel bij.’” Het zette haar aan het denken: waarom voelen gezamenlijke besluiten vaak niet eerlijk aan? En welke rol speelt de keuze en het ontwerp van het stemsysteem daarin?
Spanning tussen burger en overheid
Zo kwam ze uit bij Quadratic Voting, een systeem dat bedoeld is om niet alleen de voorkeur, maar vooral de intensiteit van die voorkeur zichtbaar te maken. In traditionele stemsystemen kun je maar één stem geven. Bij Quadratic Voting krijgt iedereen een budget aan stem-credits. Eén stem kost één credit, voor 2 stemmen betaal je 4 credits, 3 stemmen kosten 9 credits, enzovoort. Daardoor moeten mensen afwegen wat ze écht belangrijk vinden. Tara onderzoekt hoe je dit soort complexe systemen begrijpelijk en toegankelijk maakt. Ze ontwerpt interfaces die de drempel verlagen en test die in de praktijk.
Tekst gaat verder onder de foto
“Mijn werk is altijd politiek geweest”, zegt Tara over haar drijfveer. “Sinds mijn studietijd ben ik gefascineerd door de spanning tussen burgers en overheid. Het stembiljet ziet ze als het ultieme moment waarop burger en overheid elkaar ontmoeten, via het rode potlood, een stembiljet, een interface.” De maatschappelijke relevantie is duidelijk. “We leven in een tijd waarin het vertrouwen in instituties onder druk staat. Veel mensen voelen zich niet gehoord. De politiek verandert. Dat hoeft op zichzelf niet erg te zijn, maar de grote uitdaging is dat deze veranderingen het vertrouwen ondermijnen. Ik zie dat ontwerp kan helpen om nieuwe vormen van democratie tastbaar te maken.”
Besluitvorming inclusiever
Haar doel is niet om het perfecte stemsysteem te ontwerpen, maar om inzicht te krijgen in hoe we besluitvorming kunnen ervaren als legitiem en rechtvaardig. “Quadratic Voting is een ingang”, legt ze uit. “Het gaat me niet alleen om die methode, maar hoe ontwerp kan helpen om het vertrouwen in democratische processen op lange termijn te helpen herstellen.” Michel van Dartel is – naast lector bij CARADT – Tara’s eerste begeleider: “Haar onderzoek laat zien hoe ontwerpers kunnen bijdragen aan democratische innovatie. Ze maakt de brug tussen kunst en samenleving tastbaar. Dat is precies wat we met PD’s willen bereiken: onderzoek dat ertoe doet.”
Tara werkt veel samen met externe partners, zoals gemeenten en maatschappelijke organisaties die geïnteresseerd zijn in nieuwe manieren van besluitvorming. “Ik vind het spannend om mijn onderzoek buiten de muren van Avans te brengen”, zegt ze. “Elke samenwerking brengt nieuwe vragen. Soms werkt iets in theorie perfect, maar blijkt het in de praktijk ingewikkelder. Die spanning vind ik juist interessant.”
Groeien als onderzoeker en professional
Tara’s PD wordt begeleid door een supervisiecomité van 4 leden: 2 uit de praktijk en 2 uit de academische wereld. Die samenstelling zorgt voor een brede blik op haar onderzoek. Michel is dus een van die leden: “Die mix van begeleiders is anders dan in het wo, maar dat is juist ontzettend waardevol. Het zorgt ervoor dat het onderzoek stevig onderbouwd, maatschappelijk relevant én maatschappelijk toegepast is. In die zin is PD-onderzoek complementair aan promotieonderzoek in het wo. En het helpt kandidaten zoals Tara om te groeien als onderzoeker én als professional.”
Tekst gaat verder onder de foto
Michel van Dartel
Tara leert ook veel van de samenwerking binnen het PD-domein Kunst + Creatief, waarin 16 Nederlandse hogescholen zijn vertegenwoordigd. In één leeromgeving bespreken PD-kandidaten hun werk en verkennen ze elkaars methodes. De een onderzoekt hoe ontwerp kan bijdragen aan gemeenschapsvorming, een ander kijkt naar duurzaamheid in mode. Dat is waardevol en inspirerend, vindt Tara. “Zo breed kan praktijkgericht onderzoek zijn.”
De magie van samenwerking
Tot slot: waar is Tara het meest trots op? Ze hoeft niet lang na te denken: “Op de mensen met wie ik samenwerk”, zegt ze. “Ik wil heel graag mijn 2 praktijksupervisors noemen, Jill Magid en Nicole Beutler. Begeleiding vanuit de praktijk maakt de positie van de PD zo uniek.”
Voor haar onderzoek werkt ze ook samen met RadicalxChange, een wereldwijde beweging die nieuwe ideeën en technieken ontwikkelt om democratie, besluitvorming en samenwerking anders vorm te geven. Ze noemt ook Civic Interaction Design, een interdisciplinair onderzoeksteam van de Hogeschool van Amsterdam geleid door tweede begeleider en lector Martijn de Waal. Samen met partners zoals ontwerpers, studenten, overheden en burgers verkent dit team hoe ontwerp en technologie kunnen bijdragen aan een veerkrachtige en rechtvaardige samenleving.
Haar samenwerking met Wesley Hartogs vond ze misschien nog wel het meest bijzonder. Met deze voormalig Avans-student, nu ook (gast)docent bij Avans, ontwikkelde ze een interface voor Quadratic Voting. “Er waren momenten dat we met de handen in het haar zaten: hoe komen wij hieruit? Toch bracht het samenspel tussen onze perspectieven iets dat ik zelf nooit had kunnen realiseren. Die multidisciplinaire samenwerking vind ik heel bijzonder.”
