De Professional Doctorate maakt een opmars: ‘We onderzoeken door te doen’
Hogescholen hebben nog steeds de functie om professionals klaar te stomen voor de arbeidsmarkt, maar zijn nu ook plekken waar kennis wordt ontwikkeld. Kennis die direct terugvloeit naar het onderwijs én de praktijk. De Professional Doctorate (PD) is daarin een logische volgende stap. Wat is een PD-traject en wat is het verschil met een PhD aan een universiteit? Wat is de meerwaarde voor Avans en – belangrijker nog – voor de praktijk? Het woord is aan lector Michel van Dartel en de PD-kandidaat die hij begeleidt, Tara Karpinski.
Michel van Dartel
“Een PD-traject is de derde cyclus van het hoger onderwijs: om een PD-traject te mogen starten, moet je de tweede cyclus – een universitaire of hbo-master – succesvol hebben afgerond”, legt Michel uit. Hij is Tara’s eerste begeleider en daarnaast lector Situated Art, Design and Technology bij het Centre of Applied Research for Art, Design and Technology (CARADT). Ook Tara werkt bij CARADT, het expertisecentrum van Avans dat kunst, ontwerp en technologie samenbrengt in praktijkgericht onderzoek.
Verschil tussen PD en PhD
“In een PD-traject ontwikkelen professionals zich verder tot onderzoekende experts”, gaat Michel verder. Daarmee hebben hogescholen nu een doorlopende leerlijn, vergelijkbaar met het promotietraject bij universiteiten (PhD). Maar er is een fundamenteel verschil, benadrukt hij: “Een PD-traject is primair gericht op impact in de praktijk, dus niet alleen op theorievorming. Het gaat om het ontwikkelen van nieuwe werkwijzen, producten of inzichten die direct toepasbaar zijn in de samenleving.”
Waar het bij een PhD gaat om kennisproductie voor de wetenschap, wat vaak resulteert in wetenschappelijke publicaties, draait het bij een PD om kennisproductie mét de praktijk. Michel: “We onderzoeken samen met bedrijven, instellingen en burgers hoe we iets beter kunnen doen, én maken die verbetering concreet. Dat leidt tot tastbare interventies, ontwerpen of methodes met maatschappelijke waarde. Een PD’er schrijft dus over verandering én realiseert die verandering ook direct. Dat maakt het hbo zo bijzonder: we onderzoeken door te doen.”
PD-kandidaten hebben meestal al flink wat praktijkervaring, vertelt Michel. “Hun onderzoek is daardoor van nature sterk toepassingsgericht. Het draagt bij aan maatschappelijke vraagstukken, van duurzaamheid tot technologie.”
Blijven leren op het hoogste niveau
De tijd dat het hbo zich alleen richtte op goed onderwijs, ligt volgens Michel achter ons. “We doen ook vernieuwend onderzoek dat direct iets betekent voor het werkveld. Met de komst van PD’s laten we zien dat we die rol als kennisinstelling serieus nemen. Het praktijkgericht onderzoek bij Avans is volwassen geworden.”
De PD is het sluitstuk van een doorlopende leerlijn die bij Avans begint bij de Associate degrees. “Het idee dat leren ophoudt na je master, is achterhaald”, zegt Michel. “De samenleving verandert daarvoor te snel. Met de PD bieden we professionals de kans om te blijven leren op het hoogste niveau, en om bij te dragen aan vernieuwing in hun vakgebied.”
Ruimte voor onverwachte wendingen
Na Risk Hazekamp is Tara Karpinski de tweede PD-kandidaat bij Avans. Tara is ontwerper en onderzoeker bij CARADT en sinds 2024 bezig met haar PD in het domein Kunst + Creatief. Ze herkent de ambitie waarover Michel sprak. “Ik krijg de tijd, middelen en een netwerk om mijn onderzoek echt te verdiepen. Ik hoef niet steeds te denken in korte deadlines of eindproducten. Dat geeft ruimte om fouten te maken, te reflecteren en opnieuw te proberen. Er is ruimte voor onverwachte wendingen. Dat past bij hoe kunstenaars en ontwerpers werken.”
Tekst gaat verder onder de foto
Tara Karpinski
Tara doet onderzoek naar het ontwerp van steminterfaces: wie ze maakt en de principes die ten grondslag liggen aan hun ontwikkeling (daarover binnenkort meer). “De PD geeft me een structuur om mijn praktijk verder te brengen. Het stelt me in staat om onderzoek te doen en de resultaten daarvan te verankeren in de praktijk, daar waar het nodig is om kritisch na te denken over het ontwerp van systemen en mogelijke alternatieven.”
Nieuwe onderzoekscultuur
Volgens Michel is de PD van grote waarde voor de onderzoekscultuur van Avans. “Met de komst van PD’s wordt de verbinding tussen onderzoek, onderwijs en praktijk nóg sterker. PD-kandidaten trekken docenten en studenten mee in hun denk- en werkwijze. De vragen die kandidaten stellen, komen vaak direct uit de beroepspraktijk. Dat maakt ze urgent. Het gaat niet over onderzoek voor later, maar over onderzoek dat nú relevant is.”
Naast de verankering in de praktijk is de verbinding met het onderwijs dus een belangrijke pijler van het PD-traject. Michel: “PD’s laten studenten zien dat leren niet stopt na je diploma, dat je als professional onderzoekend kunt blijven werken.” Tara bevestigt dat: “Ik geef op dit moment geen klassikale les, maar werk wel samen met docenten, studenten en alumni-ontwerpers en -programmeurs. Het is belangrijk om de grens tussen onderzoek en maken te blijven vervagen, want je kunt onderzoeken door te maken. Zo versterken onderzoek en onderwijs elkaar.”
Nieuwsgierige collega's
Die kruisbestuiving vindt ook informeel plaats. “Binnen CARADT maken we ruimte voor onderzoek, maar ook voor discussie over wat praktijkonderzoek eigenlijk is én voor reflectie op de onderzoeksmethoden van kunstenaars en ontwerpers”, zegt Michel. “De aanwezigheid van PD’s verrijkt dat gesprek. Ze brengen het perspectief in van de professional die onderzoekend handelt.”
Ook Tara merkt dat collega’s nieuwsgierig zijn: “Mensen vragen hoe ik mijn PD-onderzoek aanpak, hoe ik samenwerk, hoe ik reflecteer. Door mijn onderzoek te delen, wordt het waardevol voor ons allemaal. Ik vind het een mooi idee dat mijn ervaringen binnen de PD een gemeenschappelijk goed worden.”
PD verandert hbo-landschap
De PD is nog een pilot, maar de eerste signalen stemmen optimistisch. Michel: “We zien gewoon dat het werkt, dat PD-kandidaten waardevol onderzoek doen en dat het iets losmaakt. Het hbo is er klaar voor. Ik denk ook dat de PD het hbo-landschap blijvend verandert. Het laat zien dat we naast opleiden ook innoveren en bijdragen aan maatschappelijke vooruitgang. Dat is de functie van een hogeschool.”
Avans breidt het aantal PD-posities de komende tijd niet voor niets verder uit: zo startten Marieke van Geel, Richella de Jong en René Robins onlangs met het landelijke Pre-PD Traject. Daarmee groeit het aantal professionals dat via praktijkgericht onderzoek werkt aan maatschappelijke vernieuwing. Michel: “De PD heeft een enorme potentie. We bouwen aan iets dat groter is dan Avans alleen: een nieuwe manier van kennis ontwikkelen in Nederland. En dat doen we stap voor stap, samen met mensen zoals Tara.”