Met het oog op de woningcrisis, de klimaatcrisis en het streven om volledig circulair te zijn in 2050, staat de bouwwereld voor een grote opgave. Biobased bouwen maakt deel uit van de oplossing. Frank Huijben, lector Biobased Bouwen bij Centre of Expertise MNEXT – een samenwerking tussen Avans Hogeschool en HZ University of Applied Sciences – helpt studenten en mkb-bedrijven om stapjes in de goede richting te zetten. Op donderdag 17 oktober sprak hij zijn lectorale rede uit tijdens het evenement Biobased Bouwen | Een gezonde keuze.
Biobased bouwen is in zijn meest strikte vorm bouwen met natuurlijk gegroeide en snel hernieuwbare materialen zoals bamboe, stro, riet, wier, vlas en hennep. Materialen die schadevrij gewonnen kunnen worden. Frank breidt die beschrijving graag nog wat uit. “In mijn optiek draait biobased bouwen niet alleen om de duurzame productieketen van land tot pand of van boer tot bouw. Je moet dezelfde stappen terug kunnen zetten om biobased bouwen ook echt volhoudbaar te maken.”
Leren waarderen van vergankelijkheid
“Hout uit een duurzaam beheerd bos bijvoorbeeld is oneindig hernieuwbaar”, legt hij uit. “Maar als je het verlijmt, kan het niet meer als voedsel dienen voor de groei van nieuwe bomen. Biobased bouwen gaat óók om die laatste schakel in de keten: het herstellen van natuurlijke ecosystemen.”
Dat wil overigens niet zeggen dat Frank tegen het gebruik van staal en beton is. “Het is logisch om bruggen en infrastructurele werken niet met biobased materialen te realiseren, omdat deze tot in lengte van dagen moeten blijven functioneren. Maar woningen kun je prima met biobased bouwmateriaal realiseren. Sterker nog: ik zou het geweldig vinden wanneer we accepteren dat gebouwen geleidelijk degraderen en voedingsstoffen bieden voor de omgeving. Biobased bouwen gaat ook om het leren waarderen van vergankelijkheid.”
Wondermateriaal
Frank heeft hoge verwachtingen van mycelium. Het netwerk van schimmeldraden kun je onder meer gebruiken om bouwmaterialen te maken. “Het is wondermateriaal”, vindt hij. “Mycelium heeft goede isolerende eigenschappen. Het is tegelijkertijd brandvertragend, zelfhelend en waterafstotend.” Ook leem (of aarde, of klei) in al zijn verschijningsvormen heeft zijn aandacht. “Leem laat zich heel eenvoudig winnen. Het is overal. Het is betaalbaar. Je kunt het prefabriceren en moeiteloos hergebruiken. Met gestampte leem kun je draagconstructies bouwen. Leemstuc kun je afkrabben en opnieuw toepassen.”
Frank is niet alleen gefascineerd door het toekomstvaste, herbruikbare karakter van biobased materialen, maar ook door de positieve invloed op de gezondheid. Het binnenklimaat van veel moderne gebouwen is niet gezond, vindt hij. “In ons streven naar energie-efficiëntie zijn we gebouwen potdicht gaan maken. Daarvoor gebruiken we ook nog eens materialen die toxische stoffen uitstoten.”
Kijk naar waarde, niet naar kosten
Biobased bouwen brengt daar verandering in. “Door gebruik te maken van biobased materialen met een natuurlijke oorsprong die kunnen ademen, creëer je een constant binnenklimaat. Met conventionele materialen die chemisch bewerkt zijn, lukt dat niet.” Frank beaamt meteen dat biobased bouwen duurder is. “Nu nog wel, maar we moeten het niet over kosten hebben, maar over waarde. Waar doen we het voor? Wat doet een gezond binnenklimaat met onze gezondheid en ons welzijn? Dát zijn de vragen waar het om draait.”
Van oorsprong is Frank constructeur en architect. “Als constructeur was ik vooral met staal en beton bezig. Dat is interessant vanuit technisch oogpunt, maar toen dacht ik al: dat moet anders kunnen.” Toen hij later via het onderwijs in aanraking kwam met biobased bouwen, ging er een wereld voor hem open. “Al snel merkte ik dat een groot deel van het bedrijfsleven vastgeroest was op dit vlak. Vooral in studenten vind je de toekomstige professionals die écht geïnteresseerd zijn in alles wat vernieuwend is.”
Kleine zetjes
Frank hoopt dat studenten biobased bouwen als een vanzelfsprekende manier van bouwen beschouwen als ze straks aan de slag gaan in het bedrijfsleven. “Wat voor grondstoffen zijn er in de buurt? Wat voor gebouw kunnen we maken met de materialen die in de regio voorhanden zijn? Het is mooi om het denken om te draaien en studenten mee te nemen in dat denkproces.”
In 2050 moet Nederland volledig circulair zijn. Bedrijven weten dat ze moeten veranderen. Alleen weet nog lang niet iedereen hoe dat moet. Als lector en onderzoeker wil Frank de sector kleine zetjes in de goede richting geven. “Hoe krijgen we het voor elkaar om écht volhoudbaar te bouwen? Hoe zorgen we dat het bedrijfsleven vaker op zoek gaat naar de gezonde keuze? Daarin kunnen wij het mkb en overheden begeleiden.”
Lange adem
Er wordt wereldwijd veel onderzoek gedaan naar biobased bouwen. Frank hoopt dat zijn focus op de volhoudbaarheid en de gezondheidseffecten van biobased bouwen een fraaie toevoeging vormen. “We combineren expertise op materiaalniveau met een vertaling naar het binnenklimaat en de mens.” Daarmee maakt hij het zichzelf allerminst makkelijk. Langetermijneffecten aantonen vraagt immers om een lange adem.
Toch is dat precies wat hij wil gaan doen. Frank: “Om dit goed te doen, moet je meer doen dan prototypes ontwikkelen en paviljoens bouwen. Dit onderzoek moet je doen in de setting van de samenleving, dáár moet je testen en continu blijven monitoren. De meeste onderzoeksprojecten lopen maar 2 of 4 jaar. Dat wordt nog wel een uitdaging.”
Samenwerking
Frank hoopt met zijn lectoraat waardevolle dingen te kunnen realiseren. “Ik wil studenten meenemen in deze zoektocht”, zegt hij. “Je kunt je bij ons echt onderdompelen in dit onderwerp en onderzoek doen. Ik zou het mooi vinden als studenten het estafettestokje aan elkaar doorgeven en op elkaars onderzoek voortborduren om nieuwe verdiepingsslagen te maken.”
Hij wil ook samenwerkingen met andere opleidingen en hogescholen opzetten, geïnspireerd door eigen ervaringen in de SUS-ateliers. In deze ateliers, destijds onderdeel van Hogeschool Rotterdam, werkten studenten samen aan echte projecten. “Laat een groep studenten het concept bedenken en een ontwerp maken. Laat een andere groep studenten het engineeren. Nadat het gebouwd is, kan weer een andere groep de gezondheidseffecten monitoren en analyseren.”
Oogkleppen afdoen
Al die studenten hoeven overigens niet van Frank te verwachten dat hij ze precies uit gaat leggen hoe de biobased wereld werkt: “Mensen hoeven me niet op mijn woord te geloven. Zorgen dat mensen hun oogkleppen afdoen, zich bewust worden van de mogelijkheden en zelf gaan nadenken, dát is mijn taak. Ik wil dat studenten zich afvragen waarom we rechtsaf gaan, en niet linksaf. Of andersom. Dat ze die vraag gaan stellen, is al genoeg.”