Gezond wonen wordt nog te vaak gezien als ‘bijzaak’. Terwijl gezond wonen net zo vanzelfsprekend zou moeten zijn als schoon drinkwater of veilige elektra. Dat zegt Frank Huijben, lector Biobased Bouwen bij MNEXT. De grootschalige renovatie van onze woningvoorraad is volgens Huijben een uitgelezen kans om gezond wonen te veranderen van een bijzaak in een hoofdzaak.
Een groot deel van de huidige Nederlandse woningvoorraad moet gerenoveerd worden om toekomstbestendig te zijn in termen van energie-efficiëntie, koolstofvoetafdruk, circulariteit, gebruikerscomfort, gezondheid, welzijn en klimaatadaptatie. Dit geldt met name voor de woningen die na de Tweede Wereldoorlog gebouwd zijn. Destijds was er grote behoefte aan nieuwe, snel te realiseren en betaalbare woningen. In amper vijftien jaar werden bijna 1,5 miljoen woningen gebouwd. Hoewel er aandacht werd besteed aan gemeenschapsvorming (de wijkgedachte) en openbaar groen, werd snelheid gegenereerd door systeembouw toe te passen (bouwen met geprefabriceerde onderdelen) en wooneenheden te stempelen (gelijke opbouw en repeterende vormen). Nu worden deze woningen beschouwd als oncomfortabel, energie-inefficiënt en ongezond.
De enorme renovatieopgave biedt een geweldige kans om niet alleen energie-efficiëntie te verbeteren, maar ook om te leren van het verleden en gezondheid structureel centraal te stellen.
Iedereen woont het liefst in een gebouw waarin je niet ziek wordt. Toch kiezen we nog altijd massaal voor huizen die onze gezondheid juist belemmeren. Giftige materialen, kunstmatig geklimatiseerde ruimtes en te weinig contact met de natuur staan in de weg van comfort, welzijn en gezondheid. We kiezen keer op keer voor de minimale norm en bouwmaterialen die de gezondheid tegenwerken in plaats van voor een leefomgeving die positief bijdraagt aan onze gezondheid.
Laten we daarom de actuele woningbehoefte en onze renovatie-opgave aangrijpen om ‘het goede’ te doen vanuit een holistische benadering. We weten namelijk precies hoe het wél zou kunnen.
Biobased materialen
Door gebruik te maken van biobased materialen, kunnen we woningen bouwen die niet alleen betaalbaar zijn, maar óók bijdragen aan de gezondheid van de gebruiker in harmonie met de natuur. Biobased bouwen in zijn meest pure vorm, is bouwen met natuurlijk gegroeide en niet-chemisch behandelde materialen zoals hout, stro, riet of vlas, maar ook kalkhennep, leem, zeewier en zelfs mycelium (wat onder andere ontstaat bij de groei van paddenstoelen). Deze bouwmaterialen dragen ‘van nature’ bij aan een prettiger binnenmilieu, zijn niet giftig, reguleren luchtvochtigheid en temperatuur, en voelen prettiger aan.
Het zijn natuurlijke materialen die niet alleen onschadelijk zijn voor mens en milieu (mits niet chemisch bewerkt en juist toegepast), maar ook inspelen op de biofilie van de mens. Dat is onze oeroude drang om een connectie met de natuur te ervaren. Toch laten we ze op grote schaal links liggen. Niet omdat het niet kan. Maar omdat het niet hoeft.
Regelgeving en ambitie
Daarmee raken we een fundamenteel probleem: de relatie tussen regelgeving en ambitie. In Nederland geldt het Bouwbesluit (Bbl) als richtlijn voor de minimale kwaliteit waaraan een woning moet voldoen. Helaas leveren minimale eisen ook minimale resultaten op. De regelgeving schrijft voor wat minimaal moet. Vervolgens bouwen we niet wat het beste is, maar wat nét voldoende is. Om die gebouwen vervolgens alsnog uit te rusten met installaties die het binnenmilieu kunstmatig moeten verbeteren. En dat terwijl we ook zouden kunnen bouwen met materialen die een groot deel van dat werk van nature al doen, mits uiteraard deze materialen op een juiste wijzen worden toegepast.
Gezond wonen wordt nog te vaak gezien als bijkomstigheid, als iets extra’s. Terwijl het net zo vanzelfsprekend zou moeten zijn als schoon drinkwater of veilige elektra. Vergelijk het met voeding. Gezond (lees: voedzaam) eten is volop beschikbaar, maar de verleidingen van goedkoop, snel en ongezond eten (lees: niet voedzaam) blijven populair. Voor gebouwen geldt dat ook.
Er zijn gelukkig bewegingen in de goede richting. Zo is in 2023 de Nationale Aanpak Biobased Bouwen geïntroduceerd door de Rijksoverheid, met onder andere als doel om de transitie naar circulair en biobased bouwen te versnellen. Er zijn convenanten, commitmentverklaringen, projecten met boeren, architecten, bouwers en beleidsmakers. Maar échte verandering komt pas als gezondheid leidend wordt in de woningbouwopgave.
Gezond wonen zou de norm moeten worden. Gebruik materialen die bijdragen aan een prettig binnenmilieu en de gezondheid van mens én natuur bevorderen. Ga uit van wat kán, in plaats van wat nét mag. De kennis, ervaringen en middelen zijn er. Nu alleen de wil nog.
Over Frank Huijben
Frank Huijben is lector Biobased Bouwen bij MNEXT, het Centre of Expertise voor de Materialen- en Energietransitie van Avans Hogeschool en HZ University of Applied Sciences. In die rol onderzoekt hij hoe biobased bouwmaterialen bijdragen aan een volhoudbare en gezonde gebouwde omgeving.
Biobased Bouwen, een gezonde keuze
Meer weten over biobased bouwen? Lees ‘Biobased Bouwen | een gezonde keuze’, het boek dat Frank Huijben schreef in het kader van zijn lectorale rede. Deze publicatie is kosteloos te downloaden op de website van MNEXT.