De dag na de Tweede Kamerverkiezingen stond bij Avans Hogeschool in het teken van duiding, dialoog en verbinding. In Den Bosch en Breda kwamen studenten, docenten en medewerkers bijeen om stil te staan bij de uitslag én vooruit te kijken. Want verkiezingen leggen niet alleen verschillen bloot, maar laten vooral zien hoe belangrijk het is om elkaar te blijven opzoeken.
Terwijl de nek-aan-nekrace tussen D66 en de PVV nog in volle gang is, trapt bestuursvoorzitter Marjan Hammersma de eerste bijeenkomst in Den Bosch af. Voor Marjan blijft de verkiezingsdag altijd speciaal. “In het stemlokaal voel je altijd hoe bijzonder het is dat we mede kunnen bepalen welke richting ons land inslaat. Want ook al gaat het er in de hedendaagse politiek soms hard aan toe, onze democratische waarden zijn fundamenteel.”
Democratie betekent niet dat we allemaal hetzelfde denken, vindt Marjan. “Integendeel, maar het betekent wél dat we naar elkaar luisteren, elkaar proberen te begrijpen en elkaar blijven opzoeken. Dat is tegenwoordig niet vanzelfsprekend, wereldwijd laaien conflicten op en in de verkiezingscampagne werden verschillen benadrukt. Het hoort erbij, maar veel mensen in ons land snakken ook naar meer harmonie, naar partijen die samen werken aan oplossingen en elkaar en de maatschappij sterker maken.”
Voorspelbaar of verrassend?
Daarna is het woord aan Julien van Ostaaijen, lector Recht & Veiligheid bij het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht, en collega Rick van Well, senior onderzoeker Recht & Veiligheid en politicoloog. In hun presentatie Voorspelbaar of verrassend? nemen zij het publiek mee in een analyse van de verkiezingsuitslag.
De verkiezingsuitslag is in meerdere opzichten uniek, constateert Julien. “Nog nooit had de grootste partij zo weinig zetels, nog nooit was het verschil tussen de 2 grootste partijen zo klein, en nog nooit haalden de linkse partijen samen zo weinig zetels. Vooral dat laatste is opvallend, na een regeringsperiode van een rechtse coalitie. Ook opvallend is de verdubbeling van het aantal blanco stemmen: mensen die zich ogenschijnlijk kunnen vinden in het proces van stemmen, maar zich waarschijnlijk niet vertegenwoordigd voelen door een van de partijen.”
De uitslag staat ook in de top-3 van meest veranderlijke verkiezingen: veel kiezers stemden op een andere partij dan bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2023. Julien: “En dat terwijl de beleidsvoorkeuren van veel kiezers juist stabiel zijn. Zo blijven veel kiezers bijvoorbeeld conservatief als het gaat om multiculturalisme en progressief op het gebied van inkomensverschillen.”
Gevolgen voor onderwijs
Julien en Rick laten ook zien hoe Nederland zich verhoudt tot Europa: de ontwikkeling van populisme in de afgelopen decennia toont parallellen met andere landen. Tot slot zoomen ze in op de voorgenomen onderwijsuitgaven van de partijen, mogelijke coalities, en de plannen voor het hbo van de partijen die waarschijnlijk gaan regeren. Hoe dat laatste precies gaat uitpakken, is nog een grote vraag. De plannen van de partijen liggen behoorlijk uiteen, niet alleen op het gebied van onderwijs. Eén ding lijkt daarom zeker: het formeren van een coalitie wordt, net als na de laatste 3 laatste verkiezingen, een ingewikkelde puzzel.
Na de duiding volgt een keynote van arbeids- en organisatiepsycholoog Lilian Mansvelder. Haar boodschap is helder: hoewel de nadruk vaak ligt op de verschillen tussen partijen en mensen, zeker in campagnetijd, hebben we meer gemeen dan we soms denken. “Ten diepste hebben we dezelfde verlangens: gezien en gehoord worden, ertoe doen en waardering krijgen bijvoorbeeld.”
Om naar elkaar te luisteren en op zoek te gaan naar overeenkomsten, nodigt Lilian het publiek uit om in tweetallen in gesprek te gaan. “Laat de ander praten over zijn of haar verlangens, blijf zo neutraal mogelijk als de ander aan het woord is en reageer niet meteen.” Het blijkt een waardevolle oefening, als de deelnemers even later reflecteren op de gesprekken: “Ik werd niet alleen uitgedaagd om naar de ander te luisteren, maar ook om goed na te denken over mijn eigen woorden.”
Marjan was lang werkzaam voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Den Haag. Ze vond de sfeer daags na de verkiezingen altijd heel bijzonder: “Een mengeling van nervositeit, weemoed en toch ook optimisme. Het is een hoopvolle en verwachtingsvolle periode, omdat er nieuwe samenwerkingen ontstaan. Die hoop voel ik vandaag ook, omdat ik ervaar dat we bij Avans met elkaar in gesprek blijven. Dat we nieuwsgierig vooruitkijken, vragen blijven stellen en elkaar de ruimte geven. Om daar samen van te leren.”
Verschillen als bron van leren
De komende tijd moeten we daarom blijven doen waar we goed in zijn, vindt Marjan: “Samen leren, luisteren en reflecteren. Dat is precies waar Avans voor staat, dicht bij elkaar blijven, kennis vergaren en toepassen en bijdragen aan onze maatschappelijke opdracht. Als brede en diverse Avans-gemeenschap blijven wij samen met bedrijven en organisaties om ons heen werken aan een veilige, veerkrachtige en vreedzame samenleving.”
Ze sluit af met een krachtige boodschap: “Laten we verschillen benutten als bron van leren, vooruitgang en verbinding. De Avans-democratie in optima forma.”