Future-Proof Education

Op schrikkeldag hield Marca Wolfensberger haar rede om zich te presenteren als lector van Transdisciplinair Samenwerken in Onderwijs. “Het was een voorrecht om juist op zo’n ‘extra dag’ mijn lectorale rede uit te spreken. Fantastisch, voor mij is dit echt een hoogtepunt in mijn academische reis. Het motto van de rede: Leven – je bent mooi. Laten we zorgen dat het mooi blijft en mooi wórdt voor iedereen.”

Marca is al 15 jaar lector en werkte lang bij de Universiteit Utrecht en bij de Hanzehogeschool. Onlangs koos ze voor Avans Hogeschool. Vanwaar deze keuze? “Vanwege de uitnodiging om Transdisciplinair Samenwerken in Onderwijs te ondersteunen met evidence informed informatie, waarbij je met elkaar het onderwijs verbetert op basis van kennis uit onderzoek en kennis over de praktijk. Zo wil ik graag werken.” Het lectoraat van Marca valt onder expertisecentrum Future-Proof Education.

Uitdagingen transdisciplinair aanpakken

Marca legt uit: “Transdisciplinair werken houdt in dat je een uitdaging of probleem centraal zet. Een onderwerp dat zo complex is, dat je lastig kunt toetsen of de oplossing werkt. Of waarbij het vreselijk lang duurt voor het opgelost is. Denk aan een mens op Mars zetten, het uitbannen van infectieziektes zoals polio, armoede, verzoening na een conflict, energietransitie of jeugdcriminaliteit verminderen.” Het onderwerp is zo complex dat je veel perspectieven nodig hebt om het te kunnen begrijpen. Bij transdisciplinair samenwerken zijn daarom ook externe partijen betrokken. Dat is het verschil met interdisciplinair samenwerken. Samen ga je op zoek naar nieuwe producten, kennis en inzichten voor complexe maatschappelijke problemen. Dat is co-creëren.

Onder die complexe praktijkproblemen vallen grand challenges en wicked problems. “De genoemde aanpak van infectieziekten is een voorbeeld van een grand challenge. Je hebt daar enorm veel partners bij nodig: doktoren, vaccinontwikkelaars, de farmacie, maar ook de verplegenden en voorlichters. Heel veel betrokkenen. Bij wicked problems gaat het om onderwerpen waarvan je de oplossing niet kunt toetsen. Zoals armoedebestrijding of de inrichting van een goede democratie.”

Overleg in het basecamp met de Trailtool

Het lectoraat heeft op transdisciplinaire wijze een Trailtool ontwikkeld (digitaal en fysiek). De tool helpt bij het maken, implementeren en uitvoeren van transdisciplinair onderwijs. Marca beschrijft: “We geven ook workshops met deze tool. We gebruiken bijvoorbeeld een casus over jeugdcriminaliteit in Gorinchem van een van onze lectoren. Je kiest wie je bent: student, docent, onderzoeker of partner. Eerst loop je je eigen traject in een trailomgeving en kom je uitdagingen tegen, daarvoor stop je benodigdheden in je rugzak. Dan ontmoet je elkaar in een basecamp, je vormt een goed team en gaat samen de berg op om oplossingen voor dit probleem te formuleren.” De tool – die in 2024 gereed is – visualiseert transdisciplinaire samenwerking.

Werken in HELIo’s

“In ons lectoraat hebben we het over complexe problemen”, zegt Marca. “Zo’n probleem heeft veel perspectieven nodig en daarom betrek je onderzoekers van meerdere disciplines en ook studenten, docenten en ook partners van ‘buiten’ de instelling, zoals het mkb of het ziekenhuis – afhankelijk van het probleem. Soms werk je aan het probleem in HELIo’s (Hybride Externe Leer- en Innovatie-omgevingen), bij voorkeur in de wijk waar het probleem zich voordoet. Je onderzoekt het dan vooral ook in gelijkwaardigheid van alle partners.” Hierover is een informatief HELIo-magazine gemaakt.

Elke HELIo is weer anders en heeft een eigen ‘challenge’, iets wat in die wijk speelt. “Je hebt ervaringsdeskundigen nodig, mensen van de gemeente, omwonenden. HELIo’s bestaan bij het feit dat er een maatschappelijk, sociaal of duurzaamheidsprobleem is in die buurt dat je met elkaar aanpakt. In onderwijs werk je ook veel samen tussen mbo, hbo en wo en zo’n HELIo brengt dat op 1 plek. Wij als Avans hebben de opdracht om te zorgen dat de professionals die onze instelling verlaten, weten hoe je transdisciplinair samenwerkt.”

Blijvend ontmoeten

Hoe ver gaat die gelijkwaardigheid? “Daarover moet je vooraf met elkaar spreken. Je bespreekt samen de rollen, belangen en behoeftes. Vaak heb je wel een leider, anders wordt het een chaos. Je vraagt elkaar wat je meebrengt op het gebied van het onderwerp wat er speelt, bijvoorbeeld jeugdcriminaliteit. Dan maakt het niet of je hoogleraar bent, bakker, of student. Alles is even waardevol. En dan kijk je of er nog ongehoorde stemmen zijn. Zou hier bijvoorbeeld ook een jeugdcrimineel aan tafel moeten zitten? Het gaat om blijvend ontmoeten. Zo ontstaat een veilige gemeenschap.”

Hoe onderzoek je deze manier van werken? Op verschillende manieren, zegt Marca: ”Focusgroepen, interviews, observeren, participatief zoals gespreksgroepen binnen de HELIo’s om over dingen te spreken, vragenlijsten. We zijn met dit lectoraat nu een jaar bezig. In die tijd heb ik ervaren dat Avans een geweldige club is. Een van de redenen dat ik voor deze hogeschool koos is de Ambitie 2025. Een veranderproces, terwijl Avans al de beste grote hogeschool van Nederland is. En dan toch willen veranderen, dat getuigt van moed en van visie en dat vind ik enorm stoer.”

Transdisciplinair onderwijs en de toekomst

Heel veel onderwijs is nog disciplinair georganiseerd. Docenten zijn vaak ook zo opgeleid. Die staan nu voor de uitdaging om anders te gaan werken. “Samenwerken is lastig. Je wordt geconfronteerd met je eigen onvermogen, het gaat trager enzovoorts. Als je alleen gaat dan lijkt het of je sneller bent, maar je kunt dit niet alleen”, weet Marca. “En je wilt studenten leren het niet alleen te doen. Dus die samenwerking is nodig. In het hoger onderwijs moet je dit faciliteren en docenten professionaliseren. Want het leven is zo mooi. Laten we er alles aan doen om te zorgen dat het mooi blijft en mooi wordt voor iedereen.”