Onze versierde huizen zorgen voor gezelligheid in de kersttijd. Maar vaak gebruiken we kunststof producten, die na een paar jaar weer bij het restafval belanden. Kan dat niet anders?
Dit artikel is als opinieartikel in BN De Stem van 19 december 2020 geplaatst.
Kerst is een tijd waarin we net wat meer aandacht hebben voor elkaar, zeker nu. Kerst is ook steeds meer het feest van uitbundige versieringen. Vaak zijn dat eenmalige producten. Dat is tekenend voor onze economie, en dat moet anders.
Afval wordt grondsstof
De biobased kerstbal waarmee studenten van Avans de boer op gaan, is een mooie stap. Zijn we er daarmee? Eerst even naar de biobased kerstbal. Biobased is een product gemaakt met biologische hernieuwbare grondstoffen, zoals cellulose of zetmeel. Bij het Centre of Expertise Biobased Economy (CoEBBE) ontwikkelden we een kerstbal gemaakt op basis van naalden van de kerstboom die bij wijze van spreken een jaar eerder nog in je huiskamer stond. Studenten hebben die bal inmiddels op de markt gebracht.
Maar die kerstbal is een uitzondering. Onze huidige economie steunt nog steeds voor een groot deel op fossiele koolstofhoudende bronnen, zoals aardolie, aardgas en kolen. Materialen die we verbruiken, maar die nauwelijks hergebruikt kunnen worden. Kijk naar Groningen, waar we in zestig jaar zo’n 80 procent van de miljoenen jaren oude aardgasvoorraad hebben opgemaakt.
Behalve voor uitputting zorgt het gebruik van fossiele brandstoffen ook nog eens voor een enorme uitstoot van CO2, met als gevolg een versnelde klimaatverandering. Drie hoofdprincipes Kan dat niet anders? Zeker. Al in 1987 stelde een meerderheid van landen in de wereld duurzame doelen vast. Deze gaan uit van drie hoofdprincipes: energiebesparing (gedrag), sluiten van kringlopen (recycling) en productkwaliteit (repareerbaarheid). Maar zonder concrete doelen worden deze principes naar willekeur ingevuld en leidt duurzame ontwikkeling niet tot vermindering van de grondstof en vervuilingsproblematiek (CO2).
Een kleine stap met impact
Inmiddels heeft Europa en dus ook Nederland wel wereldwijd een voorbeeld gesteld: de EU wil in 2050 totaal circulair te zijn en grotendeels draaien op duurzame energie. Dat betekent nu nog dertig jaar om dit te bereiken. Belangrijk middel daarbij is de ‘biobased economy’: alle fossiel gebaseerde materialen en energie vervangen door hernieuwbare bronnen. Zoals die biobased kerstbal wordt gemaakt van al geproduceerd, natuurlijk materiaal: de kerstboom. Dat is een kleine stap die veel impact kan hebben. In Nederland hangen we jaarlijks twee miljoen kerstbomen vol met vaak kunststof versieringen, die na een of twee jaar bij het restafval terechtkomen. Door naalden van een ‘afvalproduct’ te hergebruiken is de boom geen afval meer, maar een grondstof. Dat is de basis van een circulaire economie, waarbij elk afval of restproduct aan de basis staat van nieuw leven. Dat lijkt heel logisch, en is het ook. Toch is het een relatief nieuwe ontwikkeling. Nu is kerstbomen kappen voor het maken van kerstballen niet de manier om tot een volledig duurzame kerst te komen. Het materiaal voor de biobased kerstbal wordt gemaakt van biomassa, zoals we dat noemen. En ook voor biomassaproductie is geschikt landoppervlak nodig, dat is er ook
zeker niet oneindig.
Resten gebruiken
Het roept de terechte vraag op of er voor de productie van biobased producten voldoende grondstoffen zijn. Het antwoord daarop is ja. Tenminste als we slimmer omgaan met we onze reststromen bij onze voedselproductie en deze niet als afval afvoeren, maar gebruiken als grondstof. Analyse van de jaarlijkse productie aan biomassa laat zien dat we wereldwijd jaarlijks ongeveer 9 gigaton produceren voor ons voedsel. Daarvan wordt ongeveer een derde echt geconsumeerd, twee derde is een reststroom. 6 gigaton aan materiaal als schillen, bladeren, stengels is dus beschikbaar als grondstof. Dat is meer dan onze jaarlijkse behoefte aan hout (2 gigaton), en bioplastics en -chemicaliën (0,8 gigaton). In principe kunnen alle bioplastics en biochemicaliën gemaakt worden uit deze reststromen. Hiervoor is dus geen extra productie nodig en er hoeven ook geen fossiele brandstoffen voor worden aangewend, zoals bij de productie van op olie gebaseerde plastics. Daardoor gebruiken we minder oppervlakte en natuur. En zo hoeven we ook voor de biobased kerstballen van de toekomst geen nieuwe kerstbomen te produceren.
Zijn we daarmee volledig duurzaam?
Nee, want hiermee is de kringloop nog niet gesloten: ook de biobased plastics moeten aan het eind van hun leven weer als grondstof dienen, zodat er geen vervuiling en verspilling van grondstoffen plaatsvindt. Wat wordt het nieuwe leven van de biobased kerstbal? Pas als we dat in kaart hebben, zijn we circulair.
Menselijke consumptie
Slim productontwerp, hergebruik en recycling van producten en slimme logistiek zijn de toverwoorden hierbij. Want ook de productie van biomassa heeft genoeg uitdagingen. Zo is die niet gelijkmatig over het wereldoppervlak verdeeld en is slechts een klein deel van de biomassa geschikt voor menselijke consumptie. Ook zijn er limieten aan het gebruik van biomassa voor energie.
Laat het kerstfeest een tijd zijn waarin we niet alleen wat meer naar elkaar omkijken, maar waarin we ook meer denken aan de wereld om ons heen. De biobased kerstbal toont aan dat hergebruik van reststromen mogelijk is. Het is
daarmee een symbool voor keuzes die nodig zijn voor een duurzame toekomst. Een keuze die we samen móeten maken.
Han van Kasteren is lector Biobased Building Blocks & Products aan de Avans Hogeschool in Breda.