Welke invloed hebben COVID-19 en economische omstandigheden op huiselijk geweld? Janine Janssen beschrijft dit vraagstuk in een opinieartikel in BN De Stem van 15 september.
Vandaag is het de derde dinsdag van september en traditiegetrouw zijn de rapportcijfers over het functioneren van de Nederlandse economie al weer uitgelekt. Vooralsnog lijkt de economische malaise relatief mee te vallen. De rekenmeesters van het Centraal Planbureau verwachten dat de vaderlandse economie met 3,5% groeit na krimp in 2020. De prognoses waren aanvankelijk niet al te optimistisch en voor veel sores wordt in de nabije toekomst nog steeds gevreesd. Boosdoener is uiteraard COVID-19. Ondanks – of wellicht wel dankzij – de minuscule omvang weet het virus tot in de haarvaten van onze samenleving door te dringen. De maatregelen tegen het virus trekken een stevige wissel op ons economische bestaan en ook op andere aspecten van het maatschappelijk leven. Zo is er, vanaf het moment dat de intelligente lockdown in maart in Nederland een feit was, regelmatig aandacht in de media geweest voor huiselijk geweld. Want hoe zou dat zich ontwikkelen nu mensen thuis op elkaars lip zaten en verstoken waren van reguliere sociale contacten, althans offline? Inmiddels lopen in Nederland verschillende onderzoeken naar de relatie tussen de maatregelen tegen COVID-19 en de ontwikkeling van het geweld achter de voordeur.
Tot op heden weten we namelijk nog steeds niet precies hoe die crisis de thuissituatie exact beïnvloed heeft. Er was en is nog steeds veel zorg, omdat we uit eerder onderzoek weten dat er factoren zijn, die in van invloed zijn op het kweken van een voedingsbodem waarin geweld de kans krijgt om te kiemen en te gedijen. Ik noemde al isolement. Maar het materiële speelt daarbij ontegenzeggelijk ook een rol. De Duitsers weten dat heel mooi te zeggen: ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral’. Geld en geweld kunnen namelijk een monsterverbond aangaan. Ik schets twee scenario’s. Als je ’s nachts de slaap niet kan vatten omdat je niet weet hoe je onder de huidige omstandigheden als zzp’er in een crisisgevoelige branche, zoals de horeca of de evenementenwereld, het hoofd boven water moet houden, dan sta je niet fit op. Als de zorg over het sluitend krijgen van het huishoudboekje tot verschil van inzicht leidt met andere gezinsleden, dan kan de spanning op gaan lopen. De partner wil graag meer uren werken, maar raakt gefrustreerd omdat dat nu niet lukt: de baas heeft die ruimte niet. De jonge kinderen snappen niet goed waarom leuke gezinsactiviteiten, die normaal altijd werden ondernomen, nu opeens on hold zijn gezet omdat er financieel geen rek meer is. Het begint met snoeien in de marges en het eindigt bij existentiële vragen: hoe betaal ik de huur, de hypotheek en andere vaste lasten? Onderlinge irritaties nemen toe, de eerst harde woorden en verwijten vormen een prelude op de eerste klap.
In dit geval zijn er eerst geldproblemen en dan pas geweld. Het kan echter ook andersom. In het tweede scenario zijn er al spanningen en leiden die tot onverantwoorde uitgaven. Om de kinderen in de moeilijke situatie thuis toch een hart onder de riem te steken, krijgen zij cadeaus, die het gezin zich eigenlijk niet kan permitteren. Die nieuwe spelcomputer was volgens de normen van het Nibud en gewoon boerenverstand toch eigenlijk een brug te ver. Idem voor die online aankopen bij je favoriete webshop om je zelf wat op te peppen. Menselijkerwijs vallen die beslissingen allemaal te begrijpen, maar verstandig zijn ze niet en ze leiden tot een bestaan op economisch drijfzand. Het nare is dat wanneer de zorgen toenemen, het ook moeilijker kan worden om zakelijke beslissingen te nemen. De emoties fluiten dan een stevig deuntje mee: roekeloosheid, moedeloosheid en een behoefte aan troost doen dan van zich spreken.
Voor alle duidelijkheid: het leven in een problematische financiële situatie, leidt niet automatisch tot huiselijk geweld. Niet iedereen met schulden of een onzekere materiele toekomst houdt letterlijk en figuurlijk zijn of haar handen niet thuis. De relatie ligt genuanceerder: financiële zorgen leiden tot spanning en waar spanning ontstaat, krijgt geweld een kans. Daar waar geldzorgen en geweld samenkomen, versterken zij elkaar. Laten we ons op deze Prinsjesdag dus vooral niet in slaap sussen door mooie plaatjes over onze economische horizon. Bij mensen met problemen thuis, is de kans reëel dat het op zijn zachtst gezegd nog lang stevig bewolkt blijft.
Prof. dr. Janine Janssen is hoofd onderzoek van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld van de nationale politie, lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties aan Avans Hogeschool en bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit.
Wilt u meer weten over dit onderwerp? Janine Janssen verzorgt een digitale lunchlezing op donderdag 17 september 2020 van 12.15 - 13.15 uur over ‘Geweld achter de voordeur ten tijde van COVID-19’’. U kunt zich aanmelden via [email protected], waarna u een link ontvangt, waarmee u kosteloos digitaal aan deze lunchlezing kunt deelnemen.