Moet er een nieuwe wet komen waarmee tegemoet wordt gekomen aan de doodswens van ouderen zonder levensbedreigende aandoening? Eerder moet de vraag worden beantwoord of een doodswens kan worden voorkomen door een meer solidaire en inclusieve samenleving. Dan pas kunnen en mogen we een voltooid leven-wet overwegen. Dat stellen lector Michael Echteld en docentonderzoeker Joost van Iersel van het lectoraat Levenseindezorg bij Avans Hogeschool.
Dit opiniestuk verscheen woensdag 21 augustus 2019 in Trouw.
Door een sterke roep uit de maatschappij om hulp bij zelfdoding voor deze groep te regelen, staat het onderwerp al enige tijd op de politieke agenda. Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66) vindt dat de huidige euthanasiewet niet voldoet. In de nieuwe wet wil de partij dat zelfbeschikking leidend wordt en dat ook ouderen zonder levensbedreigende aandoeningen over hun eigen sterven moeten gaan: ‘het is een kwestie van beschaving’.
Eenzaamheid
Uit onderzoek (Els van Wijngaarden, Universiteit voor Humanistiek) blijkt dat mensen die hun leven als voltooid beschouwen een persistente doodswens hebben op basis van een aantal kenmerken: sterke gevoelens van eenzaamheid, er niet meer toe doen, het onvermogen om zichzelf te uiten, geestelijke of lichamelijke vermoeidheid en afkeer van afhankelijk zijn. Een meer solidaire en inclusieve maatschappij zorgt voor randvoorwaarden die de oorzaken wegnemen. Het maakt de kans kleiner dat ouderen zich eenzaam voelen, het zorgt voor het gevoel dat ze er toe doen en dat ze er mogen zijn ondanks uitingsbeperkingen, vermoeidheid en afhankelijkheid.
De behandeling van de wet-Dijkstra, de wet Waardig Levenseinde, is nu uitgesteld. Het kabinet wenst eerst meer inzicht in de materie door onderzoek. Hiervoor is er een kortdurend onderzoekstraject ingezet, aangestuurd door ZonMw. In dit traject wordt bepaald hoe de groepen mensen met een persisterende al dan niet actieve doodswens gekenmerkt worden en hoe groot deze groepen zijn. Belangrijk onderzoek, maar niet afdoende. Om uiteindelijk de juiste afweging te kunnen maken mag het maatschappelijk perspectief niet ontbreken.
Zingeving
Niet de doodswens, maar de mogelijke ontstaansgrond ervan moeten we centraal stellen. Bij de alleroudsten schuurt het leven om verschillende redenen. Bij het lectoraat Zorg rond het Levenseinde van Avans Hogeschool doen wij onder andere onderzoek naar de vraag in welke mate deze ouderen (85+) toch zin hebben om de volgende ochtend weer op te staan.
Ondanks een flinke stapeling van ouderdomsklachten vertoonden de respondenten opmerkelijke (veer)kracht. Een belangrijke factor was de sociale en maatschappelijke verbondenheid. Duurzame contacten met familie, buurtgenoten, vrienden zijn van groot belang. Activiteiten, hoe klein en langzaam ook, geven doel en structuur. Enkelen missen de waardering voor hun, soms kleine, bijdrage.
Solidaire en inclusieve maatschappij
Dit roept vragen op over onze maatschappij, of specifieker: hoe onze maatschappij omgaat met ouderen. Onze maatschappij benadrukt productiviteit, functionaliteit en individualisme. Dit model voor omgaan met ouderen is niet houdbaar. Geen wonder dat we oud worden vreselijk vinden.
De maatschappij moet zich meer solidair en inclusief opstellen naar de kwetsbaren. Dan zullen ouderen minder ervaren dat ze er niet toe doen en is er minder sprake van eenzaamheid. Daarmee normaliseert en verzacht het vooruitzicht om ouder te worden en zullen grotere kwetsbaarheid en afhankelijkheid normaler zijn. Wij willen een maatschappij waarbij geaccepteerd wordt dat iedereen waardig is, ook al zijn er beperkingen. Pas wanneer een fundament is aangelegd voor een dergelijke wereld zouden we moeten nadenken over een wet Waardig Levenseinde. Dat is pas een vorm van beschaving.
Lees meer over onderzoek van het lectoraat Zorg rond het Levenseinde.