Nieuws

Kunstenaars en ontwerpers kunnen een groot verschil maken in de wereld. Lectoren Michel van Dartel en Sebastian Olma schetsen aan het begin van hun onderzoeksperiode bij het Expertisecentrum Kunst en Vormgeving van Avans Hogeschool hun visie op de rol van de kunstenaar.

Expertisecentrum Kunst en Vormgeving

Sebastian Olma – kunst kan westerse wereld weer ambitie geven

We zijn met zijn allen bang geworden. Dromen over de toekomst doen we niet meer. Kiezers volgen de bangmaakretoriek van Trump en van de Brexiteers. Maar serieus nadenken over waar de wereld over 50 of 100 jaar kan zijn, doen we als burgers en doet de politiek veel te weinig. De westerse wereld is alle ambitie kwijt. Volgens Sebastian Olma hebben kunstenaars een cruciale rol om daar verandering in te brengen.

Het moet klaar zijn met de kunst gebruiken als lapmiddel voor een gebrek aan innovatiekracht. Sinds beleidsmakers de creatieve industrie hebben omarmd als wondermiddel om de economie een zet te geven en kunstenaars een rol hebben gepakt als aanjager en versterker van innovatie op korte termijn, verliest de kunstwereld zicht op waar kunst de allergrootste waarde kan leveren.

Volgens Olma moeten kunstenaars, opleiders van kunstenaars en beleidsmakers weer gaan beseffen waar de kunst in de afgelopen 200 jaar daadwerkelijk het verschil heeft gemaakt. De kunstwereld is de hoeder van ons esthetisch sensorium: van het maatschappelijke vermogen om verder te durven kijken en voelen. De kunst doet niet aan politieke of economische innovatie maar alleen aan esthetische. Als we haar dit weer laten doen kan zij wél inspireren tot een denkwijze die ons als maatschappij weer een positieve visie geeft, die ons gezamenlijk kan motiveren. Olma pleit daarom voor ‘performatieve koppigheid’: kunstenaars moeten midden in de wereld staan, weten wat er gaande is en vervolgens met kunst esthetieke gaten in de muur te slaan die nu tussen ons en een gewenste toekomst staat.

Sebastian Olma begon zijn academische carrière met een interdisciplinaire studie van sociale en geesteswetenschappen aan universiteiten in Duitsland en de Verenigde Staten. In 2007 promoveerde hij aan het Centre for Cultural Studies, Goldsmiths College, University of London, op een analyse van creativiteit en macht in het hedendaagse kapitalisme. Na een aantal wetenschappelijke onderzoeksprojecten over kunst en creatieve industrie, onder meer bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, bouwde Olma een adviespraktijk op in Amsterdam. Van hieruit begeleidde hij kritisch de ontwikkeling van de creatieve sector in verschillende Europese landen. In november 2016 verschijnt Olma’s boek over serendipiteit. Daarin onderzoekt hij radicale strategieën voor maatschappelijke vernieuwing die gangbare definities van creativiteit en innovatie ontstijgen.

Michel van Dartel – kunst in het wild om de maatschappij te doorgronden

Kunst en ontwerp hebben een belangrijke rol te spelen in het doorgronden van de relatie tussen mens en omgeving. En dit kan niet wachten. De wereld is te complex geworden. Hoe verhouden onze dagelijkse handelingen zich bijvoorbeeld tot een groot abstract probleem als klimaatverandering? Of tot de mondiale verdeling tussen rijk en arm? En hoe aantrekkelijk is leven in de gedroomde smart city eigenlijk? Dit zijn urgente vraagstukken die niet alleen uit (sociaal)wetenschappelijk oogpunt aan te pakken zijn.

Kunstenaars moeten daar ook een actieve rol in spelen. Zij kunnen op geheel eigen wijze inzichten bieden in onze complexe relaties met de wereld om ons heen. Niet alleen door ‘verbeelding’, zoals vaak van kunstenaars en ontwerpers wordt verwacht, maar vooral door direct in die relaties te interveniëren of ze te ontwrichten.

Michel van Dartel pleit dan ook voor het verder ontwikkelen van deze rol van kunstenaars en ontwerpers: “Kunstenaars zijn onze ultieme maatschappelijke criticasters, maar die rol kunnen zij maar beperkt uitvoeren wanneer ze zich beperken tot de wereld van kunst en design. Ik zie kunstenaars en ontwerpers steeds meer buiten hun ateliers of studio’s werken en hun resultaten zijn steeds vaker te beleven buiten musea en galeries. Maar eigenlijk weten we helemaal niet hoe ze dat doen, of zouden moeten doen, en daarmee dus ook niet hoe we ze daarvoor moeten opleiden.”

Daarom onderzoekt Van Dartel onder andere hoe kunst en ontwerp ‘in het wild’ werken. Hoe kan een toeschouwer actief een rol spelen in kunst, wat betekent die interactie voor de ervaring en hoe geef je die als kunstenaar vorm? Een voorbeeld dat hij aanhaalt is het werk van kunstenaar Renzo Martens bijeen voormalige Unilever-cacaoplantage midden in de Congolese jungle. Als onderdeel van zijn werk helpt hij Congolese arbeiders professioneel kunst te maken die zich kritisch verhoudt tot hun armoedige bestaan. Hun eerste resultaten waren een serie zelfportretten, vervaardigd van de chocolade waarvoor ze voorheen de bonen zouden plukken. Deze beelden vinden inmiddels gretig aftrek bij kunstverzamelaars en brengen een nieuwe inkomstenstroom op gang naar het door armoede geteisterde gebied.

De handelingen van plantagearbeiders, maar ook die van de verzamelaars die hun beelden kopen, worden zo onderdeel van Martens’ kunstwerk. Die actieve deelname aan het kunstwerk verandert de rol die de kunstenaar speelt, maar ook de impact die de kunst heeft. Deze kunst ‘verbeeldt’ namelijk niet alleen maar verandert ook wezenlijk iets. Alessandro Baricco signaleerde onlangs in tv-programma Tegenlicht al dat over 50 jaar kunst en de kunstenaar niet meer te vergelijken zijn met die van nu. Michel van Dartel pakt die handschoen op en onderzoekt wat er eigenlijk precies verandert voor de kunstenaar en ontwerper.

Michel van Dartel heeft een veelzijdige academische achtergrond met zwaartepunten in de cognitieve psychologie en kunstmatige intelligentie. Hij studeerde af binnen de specialisatie Cognitieve Ergonomie van de opleiding Cognitieve Psychologie aan de Universiteit Maastricht en promoveerde op roboticaonderzoek. Na zijn promotie in 2005 heeft Michel een carrière doorlopen op het snijvlak van kunst, wetenschap en technologie, die hem verbond aan vele (inter)nationale onderzoekspartners en toonaangevende instellingen en evenementen. Hij had zitting in internationale jury’s en reviewcommissies. Van Dartel was daarnaast gastdocent op kunstacademies in binnen- en buitenland en was 3 jaar als onderzoeker verbonden aan het lectoraat voor Popcultuur & Innovatie van Hanzehogeschool Groningen. Naast optredens als gastcurator is de rode draad door zijn professionele loopbaan sinds 2005 zijn curatorschap bij V2_, Instituut voor de Instabiele Media in Rotterdam.

Lectorale rede

Op 18 november houden lector Mensgericht Creëren dr. Michel van Dartel en lector Autonoom Maken in kunst en ontwerp dr. Sebastian Olma hun lectorale redes. Michel van Dartel en Sebastian Olma zijn in de loop van 2015 gestart als lectoren. Inmiddels hebben beiden hun onderzoeksprogramma’s en hun kenniskring ingericht bij het Expertisecentrum Kunst en Vormgeving van Avans Hogeschool.

Vul het formulier in om u aan te melden voor het bijwonen van de lectorale redes of dien een verzoek in om na afloop de publicaties te ontvangen.