Dat Nederland vergrijst zal niemand verrassen, maar de schaal waarop dit gebeurt is groter dan we denken. Momenteel zijn 3.1 miljoen Nederlanders ouder dan 65 jaar. Dat stijgt naar 4.7 miljoen in 2040. Het aantal 80-plussers zal zelfs bijna verdrievoudigen in die periode. Volgens het CBS is het westelijk deel van Noord-Brabant het meest vergrijsde deel van de provincie. Onze regio staat voor een grote maatschappelijke transitie. Als lector Active Ageing zie ik de uitdagingen waarvoor de zorg in deze regio staat en heb ik twijfels bij de manier waarop we ons daar op voorbereiden.
Dit is een opiniestuk van Louis Neven, lector Active Ageing van het Expertisecentrum Caring Society 3.0
In de huidige filosofie wordt veel verwacht van de zelfredzaamheid van ouderen, waarbij ze ondersteund worden vanuit hun netwerk, maar met nadruk ook door technologie. Denk hierbij aan slimme alarmering met valdetectie of techniek die therapietrouw moet vergroten of bijvoorbeeld techniek die communicatie tussen ouderen en familie, mantelzorgers en zorgprofessionals moet verbeteren. Technisch is er veel mogelijk en de verwachtingen met betrekking tot zorgtechnologie zijn hoog. Maar de manier waarop we veelal innoveren staat de ontwikkeling van nuttige zorgtechnologie in de weg.
Onvoldoende aansluiten
Er komen mondjesmaat technologieën bij die een waardevolle bijdrage leveren aan de levens van thuiswonende ouderen. Toch worden er nog steeds te veel technologieën voor ouderen ontwikkeld die onvoldoende aansluiten bij hun leefwereld, identiteit en behoeften. Een belangrijke reden voor deze gebrekkige aansluiting is dat de mening van ouderen onvoldoende serieus genomen wordt in innovatieprojecten. Het is niet zo dat ouderen niet betrokken worden in de onderzoek naar nieuwe technologie. Vaak wordt dat zelfs verplicht door de organisaties die wetenschappelijk onderzoek en techniekontwikkeling financieren. Maar raadplegen staat niet gelijk aan luisteren.
Stereotype beelden
Vaak zien we dat technische projecten vertrekken vanuit een bepaald technologisch concept waar een veronderstelling aan ten grondslag ligt wie de oudere is en wat zijn behoeften zijn. Daarbij zien we helaas ook vaak dat – meestal vanuit de beste bedoelingen – het idee is om ‘iets’ te doen voor zielige, gebrekkige oude mensen. Er wordt ontworpen vanuit stereotype beelden van ouderdom, vaak op basis van anekdotes (‘ik weet nog dat mijn oma…’) en met relatief weinig kennis van (de diversiteit van) ouderen. Vanuit die basis gaat men enthousiast aan de slag. Tegen de tijd dat de ouderen betrokken worden in de ontwikkeling van de technologie zijn de belangrijkste beslissingen in het project al onomkeerbaar. Het is te laat om de feedback van ouderen op een betekenisvolle manier te verwerken.
Serieus nemen
Maar zelf als de feedback op tijd komt, betekent dat niet automatisch dat deze ook serieus genomen wordt. Sommige ingenieurs zeggen dat ‘ouderen niet conceptueel kunnen denken’, ‘ze niet weten wat er mogelijk is’ of dat ze ‘niet creatief zijn’. Dit zijn vooroordelen op basis waarvan de mening van ouderen afgedaan wordt als irrelevant. Er zijn echter genoeg voorbeelden van ouderen die helder aangeven wat ze verwachten van een technologie en die zelfs aangeven hoe ze de technologie zouden willen herontwerpen. Zo spraken we in verpleeghuizen kwetsbare mensen op hoge leeftijd die prima aan konden geven wat ze van een telezorgsysteem verwachtten. De methodes om dit soort onderzoek te doen zijn beschikbaar: bij Avans Hogeschool in Breda hebben we meerdere van zulke projecten lopen. Het veronderstelt wel een pas op de plaats voor technici aan het begin van een project. En de bereidheid om het eerste idee van het project los te laten als blijkt dat dat niet aansluit bij de wensen, behoeften en ideeën van de eindgebruiker.
Succes
En dat kan vervolgens leiden tot succes. Zo bestudeerde ik ooit een project dat draaide om automatische valdetectie met high-tech camera’s. Aan het begin van dit project werd uitgebreid gesproken met ouderen. Tegen camera’s was veel weerstand. Het hele project werd omgegooid en de detectie werd gedaan met bewegingssensoren. Daar hadden de ouderen weinig moeite mee, ze kenden de sensoren van de verlichting in de tuin. Technisch gezien was deze oplossing een stuk minder uitdagend voor de ingenieurs, maar het leidde wel tot een systeem dat onder andere vanuit privacy oogpunt acceptabel was voor ouderen. Het was moeilijk voor de ingenieurs om te wachten tot de sociaal wetenschappers het gesprek aangegaan waren met de ouderen, maar achteraf waren ze blij. Het leidde namelijk tot een systeem dat past in de levens van ouderen en dat ook daadwerkelijk op de markt is gekomen. Luisteren naar ouderen levert resultaat op.
Wereld te winnen
Technologie speelt een steeds grotere rol in onze samenleving. Nu we zo sterk verwachten dat ouderen in hun eigen omgeving moeten kunnen blijven wonen, wordt techniek die dat mogelijk kan maken ook steeds belangrijker. Daarvoor is techniek nodig die past in de levens van oudere mensen. En juist bij dat passend maken is nog een wereld te winnen. Gezien de omvang van de uitdaging waar we voor staan kunnen we ons eigenlijk niet meer permitteren om niet te luisteren naar ouderen.
Dit artikel is gepubliceerd in BN De Stem van zaterdag 15 april 2017.